ماه مبارک رمضان ماهی است که در آن فرد می‌تواند غفلت ‌ها و تنبلی ‌ها را کنار زده و از بند عادت ‌های غلط و غریزه‌ های افسار گسیخته رها شود. ماهی که در آن شیطان به بند کشیده شده و تمام انسان‌ ها به دور از وسوسه‌ های آن دشمن قسم خورده، می ‌توانند راه هدایت و سعادت را باز یابند.

معین شرافتی

ماهی که مانند بارانی بر سر بشریت نازل می ‌شود و هر فردی به میزان ظرفیت خود از این آب حیات استفاده می ‌کند. بررسی چند ویژگی این ماه، برای شناخت قدر و ارزش آن، بسیار شایسته است.

ماه نزول کتاب ‌های آسمانی

همه مسلمانان ماه رمضان را ماه قرآن می ‌دانند؛ همچنانکه خداوند فرموده: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاس[بقره/185] ماه رمضان ماهى است كه قرآن برای هدایت بشر در آن نازل شده است.» ولی شاید کمتر کسی بداند که دیگر کتب آسمانی نیز در این ماه نازل شده است. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «نَزَلَتْ صُحُفُ إِبْرَاهِیمَ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أُنْزِلَتِ التَّوْرَاةُ لِسِتٍّ مَضَیْنَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أُنْزِلَ الْإِنْجِیلُ لِثَلَاثَ عَشْرَةَ لَیْلَةً خَلَتْ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أُنْزِلَ الزَّبُورُ لِثَمَانِیَةَ عَشَرَ خَلَوْنَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أُنْزِلَ الْقُرْآنُ فِی ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ؛ صحف ابراهیم در اولین شب ماه رمضان و تورات در ششمین شب ماه رمضان و انجیل در سیزدهمین شب ماه رمضان و زبور در هجدهم ماه رمضان و قرآن در بیست و سوم ماه رمضان نازل شد.» (الکافی، ج2، ص629) پس نباید اهمیت ماه رمضان را تنها مختص مسلمانان و پس از نزول قرآن بدانیم؛ بلکه این ماه از ابتدای خلقت، ماه نزول کتاب ‌های آسمانی بوده و آغازی برای هدایت به شمار می ‌رفته است.

ماه برکت، رحمت و مغفرت

حضرت محمد (صلی الله و علیه وآله) در خطبه ‌ای مهم که به معرفی ماه مبارک رمضان پرداختند؛ از این ماه به این صورت یاد کردند: أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ؛ هان مردم، ماه خدا به سوی شما همراه با برکت و رحمت و آمرزش روی آورده است، ماهی است که نزد خدا برترین ماه ها، روزهایش برترین روزها و شب هایش بهترین شب ها و ساعت هایش بهترین ساعات است.» 

حضرت ورود به این ماه را دعوتی از جانب خدا دانسته و بیان داشتند: «هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ اللَّهِ؛ ماهی است که در آن به مهمانی خدا دعوت شدید و شما در آن ماه از افراد ارزشمند الهی شمرده شدید.» (امالی صدوق، ص93)

این ماه را نباید تکراری مثل دیگر ماه‌ها دانست. ماه رمضان از ارزشمندی خاصی برخوردار است که قابل مقایسه با دیگر ماه‌ ها و روزها نیست. ماهی که به فرموده پیامبر اکرم (صلی ‌الله ‌علیه ‌و آله) حتی نفس کشیدن و خواب در آن تسبیح و عبادت به شمار می ‌رود و اعمال در آن مقبول و دعاها در آن مستجاب است. کدام سی روز را می ‌توان یافت که چنین جایگاه و ویژگی ‌هایی داشته باشد؟

ماه پاداش‌های مضاعف

ماه مبارک رمضان را باید ماه پاداش‌ های مضاعف دانست. حضرت رسول اکرم(صلی الله و علیه وآله) درباره این ماه فرمودند: «مَنْ أَدَّى فِیهِ فَرْضاً كَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّى سَبْعِینَ فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُور؛ کسی که در این ماه یک واجب الهی را انجام دهد برایش پاداش کسی است که آن کار را هفتاد مرتبه در غیر این ماه انجام داده است.»

درباره قرائت قرآن در این ماه فرمودند: «وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیَةً مِنَ الْقُرْآنِ كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُور؛ و کسی که در این ماه یک آیه از قرآن را تلاوت کند؛ برایش پاداش ختم قرآن در غیر این ماه است.»

پاداش افطاری دادن در این ماه، کسب مغفرت و بخشیده شدن گناهان بیان شده و در این ماه است که با افطاری دادن به یک خرما یا جرعه ‌ای آب انسان می‌ تواند خود را از آتش جهنم دور کند. (امالی، ص95)

حضرت رسول اکرم(صلی ‌الله‌ علیه ‌ وآله) در حدیثی دیگر فرمودند: «إِنَّ شَهْرَ رَمَضَانَ شَهْرٌ عَظِیمٌ یُضَاعِفُ اللَّهُ فِیهِ الْحَسَنَاتِ وَ یَمْحُو فِیهِ السَّیِّئَاتِ وَ یَرْفَعُ فِیهِ الدَّرَجَات‏؛ همانا ماه رمضان، ماهی بزرگ است که در آن پاداش ‌ها چندین برابر است و گناهان در آن پاک می ‌شود و بر درجات در آن افزوده می ‌شود.» (امالی، ص55)

ماهی با قدری ناشناخته

همانطور که ما ارزش شب قدر را نشناختیم؛ ارزش ماه رمضان را نیز درک نکردیم. اگر قدر این ماه بزرگ را شناخته بودیم؛ هیچگاه راضی به تمام شدن آن نبودیم. مطلبی که پیامبر خدا (صلی الله و علیه وآله) آن را اینگونه بیان داشتند: «لَوْ یَعْلَمُ‏ الْعَبْدُ مَا فِی‏ رَمَضَانَ‏ یَوَدُّ أَنْ یَكُونَ رَمَضَانُ السَّنَة؛ اگر بندگان می ‌دانستند در ماه رمضان چیست؛ دوست داشتند تمام سال ماه رمضان باشد.» (بحارالانوار، ج93، ص346)

جالب است که امام سجاد علیه ‌السلام در مناجات خویش و با شروع ماه رمضان این گونه نجوا می ‌کنند: «اللَّهُمَّ... وَ أَلْهِمْنَا مَعْرِفَةَ فَضْلِهِ وَ إِجْلَالَ حُرْمَتِهِ؛ خدایا! به ما توفیق شناخت فضیلت ماه رمضان و بزرگداشت این ماه را عنایت کن! »(صحیفه سجادیه، ص188) این دعای امام چهارم ما بیانگر عظمت این ماه است. عظمتی که برای فهم آن نیرویی الهی نیاز است. حال اینکه چرا برخی از کنار آن به سادگی می‌گذرند یا آن را مانند ماه‌های دیگر طی می‌کنند؛ جای سؤال است؟!

راز این عظمت و آن پاداش ‌ها

عظمت ناشناخته ماه رمضان و پاداش‌های مضاعفی که در این ماه نصیب بندگان می‌ شود؛ دل ‌های افراد را شستشو می ‌دهد و با پاک شدن دل، ظرفیت انسانی است که بالاتر می ‌رود و آمادگی او برای کسب هدایت و قدم گذاشتن در مسیر سعادتبالا و بالاتر می ‌رود.

گزافه نیست اگر بگوییم راه یک ساله را در ماه رمضان می ‌توان یک ماهه پیمود. استاد مطهری(ره) در کتاب انسان کامل آورده‌اند: «اساساً برنامه ماه مبارك رمضان برنامه انسان ‌سازى است كه انسان هاى معیوب در این ماه خود را تبدیل به انسان هاى سالم، و انسان هاى سالم خود را تبدیل به انسان هاى كامل كنند. برنامه ماه مبارك رمضان برنامه تزكیه نفس است، برنامه اصلاح معایب و رفع نواقص است، برنامه تسلط عقل و ایمان و اراده بر شهوات نفسانى است، برنامه دعاست، برنامه پرستش حق است، برنامه پرواز به سوى خداست، برنامه ترقى دادن روح است.»

نکته پایانی

 قبل از پایان این ماه باید قدر آن را بدانیم و دست به کار شویم؛ شاید آخرین ماه رمضان عمرمان هم باشد.